امام رضا علیهالسلامامام رضا (علیه السلام) هشتمین امام شیعیان و دهمین تن از چهارده معصوم (علیهم السلام) است. فهرست مندرجات۲ - امام رضا یکی از مصادیق آیه تطهیر ۳ - اخلاقیات امام رضا ۳.۱ - زهد و بندگی ۳.۲ - فروتنی ۳.۳ - علم ۳.۴ - سخاوت ۳.۵ - فصاحت و بلاغت ۴ - امامت امام رضا ۴.۱ - مستندات امامت امام رضا ۴.۲ - مدت امامت امام رضا ۵ - خلفای معاصر امام رضا ۶ - دوران امام رضا ۶.۱ - فعالیت امام رضا در زمان ولایت‌عهدی ۶.۲ - انگیزه مأمون از ولایت‌عهدی امام رضا ۶.۳ - شروط امام رضا برای پذیرفتن ولایت عهدی ۷ - زمان شهادت امام رضا ۸ - در نگاه امام خمینی ۹ - عناوین مرتبط ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - مشخصات امام رضانام مبارکش علی می باشد و به سال ۱۴۸ه.ق در مدینه به دنیا آمد. پدر ارجمندش موسی بن جعفر (علیه السلام) امام هفتم است و مادرش، نجمه- ام البنین. مشهورترین لقبش رضا است و کنیه‌اش ابوالحسن. [۱]
مصنفات، شيخ مفيد، ج۱۱، ص۲۴۷، تحقيق حسين استاد ولى و على اكبر غفارى، قم، مؤسسة نشر اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۳ ه. ق.
۲ - امام رضا یکی از مصادیق آیه تطهیرامام رضا (علیه السلام) در شمار کسانی است که خداوند در آیه تطهیر فرموده است آنان را از هر عیب و نقصی پیراسته‌ام. از این رو، او نیز همانند دیگر امامان (علیه السلام) سرشتی قدسی و منزّه داشت و از رذیلت‌های اخلاقی دور بود. ۳ - اخلاقیات امام رضامشهور است که برجستگی‌های اخلاقی آن امام همام (علیه السلام) عبارت بوده‌اند از: ۳.۱ - زهد و بندگیحضرت علی بن موسی (علیه السلام) در بی‌رغبتی به دنیا و بندگی خدا، جهد فراوان داشت. در پیش چشم مردم، آراسته بود و در خلوت، ساده زیست و زاهد. زبان مبارکش همواره به تلاوت قرآن بود و روزه بسیار می‌گرفت و عبادتی فراوان داشت. ۳.۲ - فروتنیدر برابر مردم بسیار فروتن بود. هیچ‌گاه با کسی تندی نکرد و کلام کسی را نبُرید و پایش را هنگام نشستن پیش کسی دراز نکرد یا به دیوار تکیه نداد. ۳.۳ - علمدانش امام رضا (علیه السلام) را نمی‌توان با کسی از مردمان زمانه‌اش به قیاس نهاد. فضل و برتری علمی‌اش همواره در مناظراتی که با علما و بزرگان دیگر ادیان و فِرَق برگزار می‌شد، آشکار بود و هیچ کس نتوانست نکته‌ای بدو آموزد یا خرده‌ای علمی از او گیرد. ۳.۴ - سخاوتامام رضا (علیه السلام) همچون پدران پاک خویش در این صفت شهره دوست و دشمن بود. یک بار در روز عرفه همه دارایی خویش را بخشید. اصحاب با شگفتی تمام پرسیدند، آیا چنین بخششی روا است؟ فرمود: «نه تنها روا است که غنیمت است؛ غنیمتی برای کسب اجر و ثواب و کرامت.» ۳.۵ - فصاحت و بلاغتچون امام رضا (علیه السلام) در تشریح و بیان موضوعی لب به سخن می‌گشود، هر شنونده‌ای را به سکوت وا می‌داشت و بر هر کسی اثر می‌نهاد. او نیز همچون پدران پاکش بسیار فصیح و بلیغ بود. ۴ - امامت امام رضامقام امامت تنها با نصب الهی ثابت می‌شود و دست بندگان از تعیین کسی به عنوان امام کوتاه است. امام رضا (علیه السلام) به نصب الهی به امامت رسیده است و بر این حقیقت احادیثی که از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) و دیگر بزرگان معصوم رسیده‌اند، گواهی می‌دهند. ۴.۱ - مستندات امامت امام رضااز این احادیث است حدیث مشهور جابر که بنابر آن، پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرموده است، هشتمین خلیفه من و امام مسلمانان، علی بن موسی است. همچنین روایاتی فراوان از امام هفتم (علیه السلام) نقل کرده‌اند که امام پس از ایشان، فرزند گرامی‌اش، علی (علیه السلام) است. [۱۰]
اعلام الورى باعلام الهدى، طبرسی، ص۳۰۳-۳۰۹، تصحيح و تعليق على اكبر غفارى، بيروت، دار المعرفة، ۱۳۹۹ ه. ق.
[۱۱]
حضرت رضا (ع)، ص۵۰-۴۷، تهران، انتشارات مفيد، ۱۳۵۵ ه. ش.
افزون بر این، فضیلت‌ها و منقبت‌های بی‌همتای آن امام همام (علیه السلام) بر امامت او گواهی می‌دهند. [۱۲]
الاتحاف بحب الاشراف، ص۱۵۵و۱۵۶.
۴.۲ - مدت امامت امام رضاامام رضا (علیه السلام) حدود بیست سال [۱۳]
الاتحاف بحب الاشراف، ص۲۰۳- ۱۸۳.
امامت مسلمانان را بر عهده داشت که هفده سال آن را در مدینه و سه سال را در خراسان به سر برد.۵ - خلفای معاصر امام رضاخلفای عبّاسی معاصر آن امام معصوم (علیه السلام) سه تن بودند: ۱. هارون؛ ۲. محمد امین؛ ۳. عبداللَّه مأمون. ۶ - دوران امام رضااز عهد امام رضا (علیه السلام)، عصر جدیدی از شکوفایی و بالندگی فرا روی شیعه پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های امامان پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های عظیم مردمیِ شیعه‌گرا از پیامدهای این کوشش‌ها بود. شیعیان به نیرویی رسیده بودند که می‌توانستند حکومت را در دست گیرند. امّا این وضعیت، حاکمان عباسی را به هراس انداخت و به چاره‌جویی واداشت. واگذاری منصب ولایت عهدی به امام رضا (علیه السلام) از چاره‌هایی بود که برای گریز از خطر شیعه یافتند. بدین سان، می‌توان دوران امامت امام رضا (علیه السلام) را به دو دوره پیش و پس از ولایت‌عهدی تقسیم کرد. مدت امامت ایشان پیش از پذیرش ولایت عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‌ها را در عصر هارون، پنج سال را در عصر امین و دو سال را در عهد مأمون و در مدینه سپری کرد. چون پدر گرامی‌اش به شهادت رسید، در مدینه بود و رسیدگی به امور شیعیان را آغاز کرد. شاگردان پدر را پیرامون خویش گرد آورد و به تعلیم معارف ناب دینی پرداخت. در این سال‌ها شیعیان بهره‌ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و معارف دینی نشو و قوام و دوام پیدا کردند. شخصیت ممتاز و برجسته امام در مدینه چنان جلوه می‌نمود که سراسر حجاز آن روزگار در همه مسائل مادی و معنوی خویش از او مدد می‌گرفت. ۶.۱ - فعالیت امام رضا در زمان ولایتعهدییکی از فعّالیت‌های امام (علیه السلام) در این دوران آن بود که به شهرهای متعدّدی سفر کرد و مردم را به دیدار خویش برخوردار ساخت. آن امام همام (علیه السلام)، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‌فرستاد تا مردم را آگاه کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این تدبیر امام موجب می‌گشت که کسان بیش‌تری از وجود امام بهره‌مند شوند و از آن سو نیز حکومت به هراسی بیش‌تر افتد. [۱۴]
پیشوایان، ص۲۲۸.
ولایت‌عهدی امام رضا (علیه السلام) سه سال [۱۵]
پیشوایان، ص۲۰۳-۲۰۱.
طول کشید که همه آن در عصر مأمون بود.۶.۲ - انگیزه مأمون از ولایت‌عهدی امام رضامأمون برای فریب مردم و در حقیقت نظارت بیش‌تر بر امام (علیه السلام)، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا منصب ولایت‌عهدی را بپذیرد. مأمون از این کار چند هدف را پی می‌جست: الف. راضی ساختن شیعیان؛ ب. فروکش ساختن قیام‌های علویان؛ ج. استوار کردن پایه‌های حکومت خویش از گذر ربط آن به امام رضا (علیه السلام)؛ د. ترساندن و تنبیه عبّاسیان متمرّد؛ ه. لکه‌دار ساختن شخصیت معنوی امام (علیه السلام) به آلودگی‌های حکومت. [۱۷]
شیعه در اسلام، ص۲۱۲، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۳۶۲ ه. ش.
[۱۸]
تحلیلی از زندگانی امام رضا، ص۹۸-۱۰۰.
۶.۳ - شروط امام رضا برای پذیرفتن ولایت عهدیهر چند امام رضا (علیه السلام) چاره‌ای جز پذیرفتن ولایت‌عهدی در پیش نداشت، امّا شرطهایی برای آن نهاد که مأمون را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرطهای امام (علیه السلام) این بود که: ۱. در امر و نهی حکومت دخالت نکند؛ ۲. فتوا ندهد؛ ۳. قضاوت نکند؛ ۴. در عزل و نصب شرکت نجوید؛ ۵. امور و سنن دینی را جابه جا نکند. در نظر تاریخ نگاران، بر نهادن چنین شرطهایی برای حکومت از نپذیرفتن ولایت‌عهدی، ناگوارتر بود؛ زیرا از نامشروع بودن حکومت حکایت می‌کردند و اینکه امام رضا (علیه السلام) به دخالت در چنین حکومتی رغبت نشان نمی‌دهد. از سوی دیگر امام (علیه السلام) فرصتی یافت تا به وظایف آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با علما و بزرگان به مناظره بنشیند و حتی شخص مأمون را در مناظره شکست دهد و او را مجبور به اظهار عجز کند. برگزاردن نماز پرشکوه عید فطر به امامت امام رضا (علیه السلام) که مأمون چاره‌ای ندید جز آنکه اقامه نماز را در همان آغاز ممنوع سازد و نماز باران امام (علیه السلام) که به بارش باران انجامید و آتش محبّت ایشان را بیش از پیش در دل مشتاقان شعله‌ور ساخت، از فعّالیت‌های این دوره است. ۷ - زمان شهادت امام رضامأمون که به دست خود، کار را بر خویش سخت کرده و به اهداف خویش نیز نرسیده بود، تصمیم بر قتل امام رضا (علیه السلام) گرفت و به سال ۲۰۳ه. آن امام همام را در پنجاه و پنج سالگی به شهادت رساند. مرقد مطهّر امام رضا (علیه السلام) در مشهد مقدس جای دارد. [۲۰]
تاریخ التمدن الاسلامی، ج۴، ص۱۶۹.
[۲۱]
امام رضا، ص۴۰۲.
۸ - در نگاه امام خمینیامام خمینی همه ائمه معصوم (علیهم‌السّلام) از جمله امام رضا (علیه‌السلام) را دارای ولایت تکوینی می‌داند و با استناد به روایتی مجسم ساختن تصویر شیر درنده به حیوان واقعی و دریده شدن آن فرد دشمن را نمونه این ولایت می‌داند. [۲۲]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۲۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
ایشان بارگاه آن حضرت را محل قدس ملکوتی، مرکز علم، ملائکه و محل فرود فرشتگان خوانده و دعا در زیر قبه آن حضرت را به اجابت نزدیک شمرده است. امام خمینی امام رضا (علیه‌السلام) را به عدالت‌طلبی [۲۵]
خمینی، روح الله، کشف الاسرار، ص۲۳۹، تهران، بی‌تا.
و گشاده‌دستی ستوده است و معتقد است امام رضا (علیه‌السلام) فرزندان خود را به کمک به محرومان تشویق می‌کرد. امام خمینی خاطرنشان کرده است که امام رضا (علیه‌السلام) در بیان مسائل ظرفیت عقلی و علمی افراد را در نظر می‌گرفت و گاه برای پذیرش بهتر مطلب برای مخاطبان، از سخنان امامان پیشین شاهد می‌آورد. به اعتقاد ایشان امام رضا (علیه‌السلام) یکی از راه‌های فهم آیات متشابه را در پرتو آیات محکم معرفی و نیز عرضه احادیث بر قرآن را معیار دریافت احادیث صحیح از ناصحیح شمرده است.امام خمینی استوار کردن مبانی اسلام را از مهم‌ترین اهداف امام رضا (علیه‌السلام) دانسته و یادآور شده است، مکتب اسلام با مجاهدت‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و از جمله امام رضا (علیه‌السلام) که مهمان ایرانیان است، به پیش رفته است و مدعیان پیروی از آن حضرت باید پرتویی از تعالیم و سیرت ائمه (علیه‌السلام) را در خود زنده کنند. ایشان مکتب امام رضا (علیه‌السلام) را هسته مرکزی و حقیقت اسلام می‌داند. [۳۲]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۴۵۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۹ - عناوین مرتبطامام علی علیه السلام• امام حسن علیه السلام• امام حسین علیه السلام• امام سجاد علیه السلام•امام محمد باقر علیه السلام•امام صادق علیه السلام•امام کاظم علیه السلام• امام علی النقی علیه السلام•امام حسن عسکری علیه السلام• امام مهدی علیه السلام ۱۰ - پانویس۱۱ - منبع• پژوهشکده تحقیقات اسلامی، کتاب فرهنگ شیعه، ص۱۱۵-۱۱۸. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : امام رضا | امامت امام رضا | تاریخ معصومان | درگذشتگان سال 203 (قمری) | دیدگاه های کلامی امام خمینی | سیره امام رضا | شهادت امام رضا | مدفونان در مشهد
|